Διαχρονική μεταβολή (1963-1998) του τοπίου των κοπατσαραίικων χωριών του Νομού Γρεβενών
Τα κοπατσαραίικα χωριά του Νομού Γρεβενών συνθέτουν ένα χαρακτηριστικό παραδοσιακό ορεινό τοπίο, το οποίο τείνει να αλλοιωθεί λόγω των κοινωνικοοικονομικών αλλαγών που συντελούνται κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Η παρούσα έρευνα έθεσε ως στόχο τη μελέτη των διαχρονικών μεταβολών του παραπάνω τοπίου, μέσα από τη χαρτογράφηση του με τη χρήση των Γ.Σ.Π. και το συνδυασμό χωρικών δεδομένων με κοινωνικοοικονομικές παραμέτρους. Ως περιοχή μελέτης ορίστηκαν έξι (6) δημοτικά διαμερίσματα των κοπατσαραίικων χωριών του Δήμου Θεοδώρου Ζιάκα Γρεβενών. Με τη χρήση του προγράμματος ArcGIS και τη χρήση των δεικτών χωρικής διάρθρωσης της δομής των τοπίων (Landscape metrics), χαρτογραφήθηκε η δομή του τοπίου και οι μεταβολές των χρήσεων/κάλυψης γης που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο 1963-1998. Από τα χωρικά δεδομένα που προέκυψαν σε συνδυασμό με τις καταγραφόμενες δημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές προέκυψε ότι η εγκατάλειψη των παραδοσιακών γεωργικών, κτηνοτροφικών και δασοκομικών πρακτικών, ο εκσυγχρονισμός τους και η στροφή των κατοίκων σε άλλες ασχολίες, προκάλεσαν μεταβολές των χρήσεων γης και τάσεις πύκνωσης των δασών στο τοπίο, χωρίς όμως να αλλοιώνουν σε μεγάλο βαθμό την ποικιλομορφία του. Αναλυτικότερα κατά τη χρονική περίοδο 1963-1998, παρατηρήθηκε μείωση κατά 49,42% της επιφάνειας των ποολίβαδων και μείωση κατά 41,51% της έκτασης των δασών αραιής συγκόμωσης, με ταυτόχρονο πενταπλασιασμό της έκτασης των πυκνών δασών, επιβεβαιώνοντας τις τάσεις πύκνωσης που εμφανίζει το τοπίο. Τέλος, η συγκριτική εκτίμηση οκτώ δεικτών χωρικής διάρθρωσης του τοπίου έδειξε ότι το τοπίο κατά το 1998 διατηρούσε ακόμα την ποικιλομορφία του έναντι του 1963.
Συμβολή ποωδών ειδών στη βιοθεραπεία εδάφους με υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων
Τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη ανάπτυξη στον τομέα της απομάκρυνσης των μετάλλων από το έδαφος έχει βρει η τεχνική της βιοθεραπείας με τη χρήση ποωδών, κατά κύριο λόγο, φυτών (φυτοθεραπεία). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πρόκειται για μία μόνιμη, οικονομική και φιλική προς το περιβάλλον μέθοδο που δεν αλλοιώνει αισθητικά το τοπίο. Ως κατάλληλα για βιοθεραπεία φυτικά είδη θεωρούνται εκείνα τα οποία διακρίνονται για την ικανότητα συσσώρευσης βαρέων μετάλλων, τον υψηλό ρυθμό ανάπτυξης, την υψηλή παραγωγικότητα και το εκτεταμένο ριζικό τους σύστημα. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση των κυριοτέρων μεθόδων απομάκρυνσης μετάλλων από το έδαφος με τη χρήση κυρίως ποωδών φυτικών ειδών.
Μοναστικό τοπίο και χρήσεις γης στο Παπίκιον Όρος
Τα μοναστικά τοπία είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης μοναχού και φύσης. Αποτελούν μέρος της πολιτισμικής, οικολογικής και οικονομικής κληρονομιάς κάθε χριστιανικού λαού. Οι εξελίξεις στα τοπία αυτά, εξαιτίας δημογραφικών, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών, είναι ραγδαίες και πολλές φορές μη αναστρέψιμες. Επειδή είναι δύσκολο να αναπληρωθεί η απώλειά τους, δεν πρέπει να εξαφανιστούν πριν τουλάχιστον γίνει η απογραφή, η χαρτογράφηση και η αξιολόγησή τους. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να αναγνωριστεί, να ερευνηθεί και να αξιολογηθεί το μοναστικό τοπίο του Παπίκιου όρους, τμήμα της Ανατολικής Ροδόπης, τόσο κατά την ερημική όσο και κατά την κοινοβιακή φάση του. Συλλέχθηκαν και αναλύθηκαν πληροφορίες και στατιστικά δεδομένα για την περιοχή, η οποία αποτελεί ένα σημαντικό παλίμψηστο τοπίο που χαρακτηρίζεται από ποικιλότητα, πολυπλοκότητα και πυκνότητα φυσικών και πολιτισμικών στοιχείων σε σχετικά μικρή έκταση. Οι ιστορικές πηγές και τα ανασκαφικά δεδομένα μαρτυρούν ένα βυζαντινό μοναστικό κέντρο του 11ου αιώνα. Το μοναστικό τοπίο είναι μια σημαντική πηγή γνώσης της παραδοσιακής περιβαλλοντικής τεχνογνωσίας και πρέπει να μελετηθεί και να αξιολογηθεί προκειμένου να αξιοποιηθούν οι φυσικοί πόροι και το πολιτισμικό τοπίο της περιοχής
Ο τύπος οικοτόπου προτεραιότητας «Όξινοι τυρφώνες με Sphagnum (7130)» στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης
Η οροσειρά της Ροδόπης εμφανίζει πλούσια χλωρίδα και ποικιλότητα βλάστησης. Στη Ροδόπη, αρκετά μεσευρωπαϊκά χλωριδικά στοιχεία και ορισμένοι τύποι οικοτόπων βρίσκονται στα νότια όρια εξάπλωσής τους, όπως ο τύπος οικοτόπου προτεραιότητας «Όξινοι τυρφώνες με Sphagnum (7130, Επιφανειακοί τυρφώνες)», που απαντάται στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης. Στην παρούσα εργασία δίνονται στοιχεία που αφορούν τη γεωγραφική του θέση, την έκταση που καταλαμβάνει, την οικολογία, τη δομή και τη χλωριδική του σύνθεση, καθώς και μέτρα προστασίας και διαχείρισής του. Ο τύπος οικοτόπου εμφανίζεται σε κάθυγρα διάκενα δασών ερυθρελάτης ή δασικής πεύκης, σε υπερθαλάσσιο ύψος 1350–1530 m, σε τέσσερις θέσεις συνολικής έκτασης 38.591 m2. Η βλάστηση είναι πυκνή (95-100%), χαμηλού ύψους (25-80 cm) και συντίθεται κυρίως από είδη της οικογένειας Cyperaceae, Sphagnum spp. Juncus spp., καθώς και άλλα υγρόφιλα είδη. Το βάθος των θέσεων εμφάνισης κυμαίνεται από 1,20 έως 2,20 m. Ως κύριο μέτρο προστασίας προτείνεται η ενημέρωση τόσο των αρμόδιων διαχειριστικών αρχών, όσο και του ευρύτερου κοινού που ζει ή δραστηριοποιείται στην ευρύτερη περιοχή εξάπλωσης του οικοτόπου. Επιπλέον, για κάθε επί μέρους εμφάνιση του οικοτόπου προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα προστασίας και διαχείρισης.
Τα φρυγανικά οικοσυστήματα της Ρόδου και η προστασία τους: Κοινωνικοοικονομική προσέγγιση
Τα φρυγανικά, μαζί με εκείνα των αειφύλλων πλατυφύλλων και τα δάση κωνοφόρων, αποτελούν τα τρία κυριότερα μεσογειακά οικοσυστήματα. Η σπουδαιότητά τους είναι εξαιρετικά μεγάλη, όπως εξαιρετικά μεγάλα είναι και τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας και όχλησης στις περιοχές που εμφανίζονται. Στην Ελλάδα, επειδή τα φρυγανικά οικοσυστήματα αναπτύσσονται κυρίως σε παράκτιες και νησιωτικές περιοχές, όπου υπάρχει έλλειψη γης, η πίεση αυτή έχει ως συνέπεια τη μεγάλη ζήτηση των εκτάσεων που καταλαμβάνουν για οικοδομική, βιομηχανική και άλλες χρήσεις, γεγονός που δημιουργεί τις ανάλογες πολιτικοοικονομικές συνθήκες, οι οποίες διαμορφώνουν το αρνητικό καθεστώς προστασίας τους. Έτσι, με την ψήφιση του κατάλληλου νομικού πλαισίου επιχειρήθηκε η σταδιακή «απελευθέρωσή» τους, η παραχώρηση ή εισαγωγή τους στην τράπεζα γης και η χρήση τους για άλλους μη δασοπονικούς σκοπούς αγνοώντας την σπουδαιότητά τους και στερώντας τις τοπικές κοινωνίες και γενικότερα την ανθρωπότητα από τα αγαθά, τις υπηρεσίες και τις λειτουργίες τους. Το γεγονός όμως αυτό προβληματίζει τους ειδικούς επιστήμονες, τις μη κυβερνητικές φιλοπεριβαλλοντικές οργανώσεις και τους απλούς πολίτες. Βρέθηκε ότι και στη Ρόδο, τα φρυγανικά οικοσυστήματα παρουσιάζουν μεγάλη βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδα, παρέχουν πέραν από τα αγαθά, πλήθος άλλων μοναδικών και ζωτικών λειτουργιών και υπηρεσιών για την υποστήριξη της ζωής στον πλανήτη ενώ το νομοθετικό πλαίσιο που τα διέπει είναι σήμερα σχεδόν ανύπαρκτο και δεν τα προστατεύει επαρκώς.
