Ποικιλότητα ειδών στα ψευδαλπικά ποολίβαδα της περιοχής του Φαλακρού Όρους του δικτύου “Φύση 2000”
Το Φαλακρό όρος προτάθηκε για ένταξη στο Δίκτυο “Φύση 2000” (Natura 2000) λόγω της ποικιλότητας ειδών που παρουσιάζει. Το καλοκαίρι του 1999 έγινε δειγματοληψία των ειδών της χλωρίδας στα ψευδαλπικά ποολίβαδα σε επιφάνειες εμβαδού 5μx5μ. Συνολικά ελήφθησαν 37 δειγματοληπτικές επιφάνειες κατανεμημένες σε όλη την έκταση των λιβαδιών. Από την ανάλυση των στοιχείων υπαίθρου προσδιορίστηκαν οι παρακάτω τρεις οικότοποι: αλπικοί ασβεστούχοι λειμώνες, αλπικοί και υπαλπικοί ερεικώνες και ημιφυσικοί ξηροφυτικοί λειμώνες. Καταγράφηκε σημαντικός αριθμός ειδών και στους τρεις οικότοπους και εντοπίστηκε σημαντικός αριθμός προστατευομένων ειδών. Και οι τρεις οικότοποι κυριαρχούνται από πολυετή είδη. Τέλος, οι τρεις οικότοποι συγκρίθηκαν ως προς τη χλωριδική ομοιότητά τους με το δείκτη του Jaccard.
Συμβολή των ψευδαλπικών λιβαδιών των ορεινών συγκροτημάτων Βόρα, Πινόβου και Τζένας στη διατήρηση της άγριας πανίδας
Τα ποολίβαδα της ψευδαλπικής ζώνης προσφέρουν πολλά αγαθά και υπηρεσίες, όπως: παραγωγή νερού, βοσκήσιμη ύλη για τα αγροτικά ζώα, σημαντικά ενδιαιτήματα για την άγρια πανίδα (θηλαστική και πτερωτή), αναψυχή, αποθέματα σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας κτλ. Οι περιοχές των ορεινών συγκροτημάτων Βόρα, Πίνοβου και Τζένας μελετήθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος ENVIREG, που χρηματοδοτήθηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ, για την ένταξή τους στο Κοινοτικό Δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για την προστασία της άγριας ορνιθοπανίδας. Στα λιβάδια, υπάρχει μεγάλη ποικιλία τύπων βλάστησης όπου κατά θέσεις βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο climax, ενώ απαντούν σπάνια είδη χλωρίδας της βαλκανικής χερσονήσου. Τα ψευδαλπικά λιβάδια στο Βόρα καταλαμβάνουν 12.100 ha ή το 23% της συνολικής έκτασης, ενώ για τα συγκροτήματα Πίνοβου και Τζένας ανέρχονται σε 4.000 ha ή 30% της έκτασής των. Η δομή της βλάστησης στη ψευδαλπική ζώνη, η ύπαρξη έντονων γεωμορφολογικών σχηματισμών, η κρασπεδική ζώνη βλάστησης στα δασοόρια με τα ψευδαλπικά λιβάδια και η δημιουργία τριών μόνιμων καταφυγίων άγριας ζωής, συνετέλεσαν στη διατήρηση σημαντικού αριθμού ειδών άγριας πανίδας τα οποία βρίσκουν τροφή και καταφύγιο. Από τα σημαντικότερα είδη θηλαστικών που αξιοποιούν τα ψευδαλπικά λιβάδια είναι: το ζαρκάδι (Capreolus capreolus), το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra) και η αρκούδα (Ursus arctos). Επίσης, τα ψευδαλπικά λιβάδια στην περιοχή του Βόρα αποτελούν ενδιαίτημα για 40 είδη ορνιθοπανίδας, ενώ στα λιβάδια των περιοχών Πίνοβου και Τζένας απαντούν 38 είδη.
Οικονομική ανάπτυξη ορεινών περιοχών με άθληση και αναψυχή
Περισσότεροι από 40 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας ζουν, εργάζονται ή δραστηριοποιούνται σε υψόμετρα πάνω από 3.000 m. Ακόμη περισσότεροι επισκέπτονται μεσαία και μεγάλα υψόμετρα, για τουρισμό ή για επιχειρηματικούς, επιστημονικούς και στρατιωτικούς σκοπούς. Τα βουνά και ιδιαίτερα τα αλπικά ή ψευδαλπικά λιβάδια, αποτελούν το φυσικό περιβάλλον διεξαγωγής χειμερινών αγωνισμάτων και τόπο άθλησης, άσκησης και αναψυχής, κατά την περίοδο όμως της χιονόπτωσης. Σήμερα, οι ορεινές περιοχές είναι τόπος διεξαγωγής πολλών αθλητικών δραστηριοτήτων σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και με ολοένα αυξανόμενους ρυθμούς, ενώ ο οικογενειακός αθλητικός τουρισμός βρίσκει την καλύτερή του έκφραση. Ενδεικτικό αυτής της τάσης είναι ότι η πληρότητα των χιονοδρομικών κέντρων στις ευρωπαϊκές χώρες, είναι πλέον μεγαλύτερη το καλοκαίρι απ’ ότι το χειμώνα. Οι διεθνείς σύγχρονες τάσεις στον τουρισμό παρέχουν συνδυαστικές δυνατότητες πολλών παράλληλων στόχων, όπως αναψυχή, ορεινός αθλητισμός, περιβαλλοντική εκπαίδευση κ.ά. Τα ψευδαλπικά λιβάδια της Ελλάδας είναι ένα φιλικό φυσικό περιβάλλον για τον άνθρωπο, με εντυπωσιακά τοπία, με ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες για μεγάλη ποικιλία άθλησης, άσκησης και αναψυχής. Οι προοπτικές ανάπτυξης και αξιοποίησης των ορεινών περιοχών της χώρας μας στην κατεύθυνση όχι μόνο μιας μονότονης τουριστικής επίσκεψης, αλλά στα πλαίσια των σύγχρονων δυνατοτήτων αθλητικού τουρισμού είναι τεράστια.
Αισθητική και περιβαλλοντική προσαρμογή δρόμων στα ψευδαλπικά λιβάδια
Τα ορεινά και ιδίως τα ψευδαλπικά λιβάδια αποτελούν βασικό τόπο βοσκής για αγροτικά και άγρια ζώα, τόπο παραγωγής πολύτιμων ζωικών προϊόντων αλλά και με σημαντικότατη περιβαλλοντική, πολιτισμική, αισθητική, τουριστική κτλ. σημασία και αξία. Είναι περιοχές με αξιόλογη βιοποικιλότητα και καταφύγιο σπάνιων ενδημικών ειδών. Τα ορεινά όμως οικοσυστήματα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις διαταραχές και έχουν μικρή Οπτική Απορροφητική Ικανότητα (ΟΑΙ) λόγω μεγάλων κλίσεων κτλ. Για την κάλυψη των αναγκών τόσο της κτηνοτροφίας (μεταφορά ζώων και προϊόντων) όσο και άλλων χρήσεων και υπηρεσιών αλλά και για τη μείωση κινδύνου υποβάθμισης ευαίσθητων περιοχών, όχλησης της άγριας πανίδας κτλ. απαιτείται η διασπορά στο χώρο επισκεπτών και ζώων, πράγμα που σημαίνει διάνοιξη νέων δρόμων ή επέκτασή τους. Η διάνοιξη δικτύου δρόμων στα ορεινά λιβαδικά τοπία σημαίνει πρόκληση ζημιών, διαταραχές στο περιβάλλον και αισθητική αλλοίωση του τοπίου. Προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν τα προβλήματα αυτά, στην παρούσα εργασία προτείνονται κατάλληλες τεχνικές προδιαγραφές για σωστή χάραξη και κατασκευή δρόμων σε ορεινά περιβάλλοντα. Για την καλύτερη αισθητική προσαρμογή εξετάζεται η ΟΑΙ του τοπίου, καθώς και δυνατότητες αποκατάστασης των διαταραχών συνυπολογίζοντας τις δυσκολίες λόγω των περιορισμένων επιλογών σε είδη που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σ’ αυτές τις δυσμενείς κλιματεδαφικές συνθήκες, όπου η βλαστική περίοδος είναι μικρή.
Η ορνιθοπανίδα στα ψευδαλπικά λιβάδια της περιοχής Τζένα – Πίνοβο και οι δράσεις για τη διατήρησή της
Οι ορεινοί όγκοι της Τζένας και του Πινόβου (νομού Πέλλας) αποτελούν περιοχή αναπαραγωγής και διατροφής τουλάχιστον 170 ειδών της ορνιθοπανίδας. Στα ψευδαλπικά λιβάδια, στις κορυφές των δύο ορεινών όγκων, έχουν καταγραφεί 56 διαφορετικά είδη πουλιών (ποσοστό 33% του συνόλου των ειδών που καταγράφηκαν σε όλη την έκταση των δύο ορεινών όγκων). Από αυτά, τα 17 είναι αρπακτικά είδη (Accipitriformes) για τα οποία τα ψευδαλπικά λιβάδια έχουν ιδιαίτερη αξία κυρίως ως περιοχή διατροφής ενώ τα υπόλοιπα είναι στρουθιόμορφα είδη ορισμένα από τα οποία φωλιάζουν αποκλειστικά σε αυτό το οικοσύστημα. Η παρουσία πτωματοφάγων αρπακτικών ειδών όπως το Όρνιο Gyps fulvus (H.), ο Ασπροπάρης Neophron percnopterus (L.) και ο Γυπαετός Gypaetus barbatus L. συνδέεται άμεσα με την κτηνοτροφία που ασκείται στα ψευδαλπικά λιβάδια. H μείωση της ποιμενικής κτηνοτροφίας (από 80.000 ζώα κατά τη δεκαετία του 1950 στην ευρύτερη περιοχή σε 20.000 περίπου κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990) θεωρείται η κυριότερη αιτία της μείωσης των πληθυσμών των πτωματοφάγων αρπακτικών ειδών τα οποία θεωρούνται είδη προτεραιότητας για προστασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ενίσχυση της παραδοσιακής, ποιμενικής κτηνοτροφίας σε συνδυασμό με δράσεις όπως η τροφική ενίσχυση με τη λειτουργία ειδικής ταΐστρας, εκτιμάται ότι θα διατηρήσουν και ενδεχομένως θα αυξήσουν τους πληθυσμούς πολλών ειδών της ορνιθοπανίδας και κυρίως των πτωματοφάγων ειδών της περιοχής.
